Het duurde een slordige 300 dagen, maar dan heb je ook wat. Een nieuw coalitieakkoord van een niet al te nieuwe coalitie. Mogen we nieuw elan verwachten of blijft alles bij het oude? Met de selectieprocedure voor het bordes in volle gang, analyseert De Selectie wat er ligt. Vanzelfsprekend is zo'n document een compromis, maar waarom is het nou niet gelukt met die hoofdlijnen? Onze adviseurs doken erin. Spoiler alert: de visie ontbreekt.
Een veel dunner regeerakkoord moest er komen. Zogezegd 'op hoofdlijnen' dus, zodat er voldoende ruimte zou ontstaan voor de rol van de Tweede Kamer. En zelfs voor een compleet nieuwe bestuursstijl waarin macht en tegenmacht elkaar beter in evenwicht houden. Dat was afgelopen april, toen Tjeenk Willink nog pleitte voor zo'n coalitieakkoord. Zeer opvallend: zo'n 8 maanden, enkele formateurs en 50 pagina's verder, lijkt dit idee helemaal verdwenen. Waar het mis ging is duidelijk: het is onmogelijk een plan op hoofdlijnen te maken, als de visie ontbreekt en de ambitie niet concreet is.
Gedeelde visie ontbreekt
We constateren dat het regeerakkoord niet bepaald overloopt van een concrete visie of missie. Maar dat is wel nodig als je, met samenwerkingspartners, vanuit een gedeelde basis en blik op de toekomst, wilt samenwerken. Er staat alleen nauwelijks iets in die richting, in het document. Of je moet 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst' een missie willen noemen. Wel staan er dingen in als 'we willen ons maximaal inspannen om ons land en onze planeet leefbaar en bewoonbaar te houden', maar dat is nogal nietszeggend. Ten eerste zal niet iedereen het eens zijn over wat 'maximaal' is, ten tweede is 'het land leefbaar houden' een rekbaar begrip en ten derde zijn de gepresenteerde oplossingen in het akkoord al net zo rekbaar: 'we streven de klimaatdoelstelling van maximaal 1,5% na'. Dat heeft niets met formuleren op hoofdlijnen te maken, dat is gewoon vaag en zonder doelstelling. Het klinkt als een kind dat over de schoolprestaties aan de tand gevoeld wordt en dan zegt 'te streven naar 1,5 punt hoger voor natuurkunde'.
Ons maximaal inspannen
Bij De Selectie adviseren we organisaties altijd goed te bepalen wat nu eigenlijk de doelen zijn, gefundeerd op een stevige visie, missie en ambitie. Het had dit regeerakkoord dan ook niet misstaan als een hoofdstuk was opgenomen met een algemeen beeld van de toekomst voor Nederland. Een pagina met een tekst als 'Wij zien in 2030 een Nederland voor ons waarin...' en dan een gedeelde visie op het land, namens de coalitie. Wat zien deze vier coalitiegenoten voor zich? Waar moet het naar toe, ook op langere termijn? En hoe draagt dit akkoord daar aan bij? Concreet graag, want 'een leefbaar, bewoonbaar land' wil iedereen wel, van links tot rechts, maar hoe ziet zo'n land er dan uit?
Bestuursstijl valt weg
Dat de nieuwe bestuursstijl en 'de manier waarop' de wensen uit het akkoord geregeld moeten worden, nagenoeg wegvallen uit het akkoord, is zorgelijk. Waarbij we met 'de manier waarop' niet het instrumentarium bedoelen, want dat staat er concreet in. Té concreet wellicht. Een eerstejaars student (met of zonder basisbeurs) zou kunnen zeggen: 'Het is nogal middelen-gedacht en de strategie ontbreekt'. Want van een 'langjarig nationaal isolatieprogramma', een 'grondbank' en een 'studievoucher' tot de 'regulering van blurring' en een 'meerjarige cybersecurity aanpak', het staat er allemaal in. Volle bak op de inhoud: 35 miljard euro naar klimaat, 25 miljard euro naar de strijd tegen stikstof, gratis kinderopvang. Noem het maar. En ja, het vorige regeerakkoord was 20 pagina's dikker, maar let's face it: op meta-niveau iets afspreken over hóe het land bestuurd moet worden en op welke manier de macht en tegenmacht beter moeten, is er niet bij. De overkoepelende strategie, de manier waarop het samenhangt en hoe je dit, bestuurlijk en politiek, met elkaar gaat doen, ontbreekt. Daarbij wetende dat het overheidsvertrouwen beschadigd is en de Tweede Kamer versplinterd. Niet alle partijen willen hetzelfde en de oppositie lijkt niet voornemens het veel constructiever te willen aanpakken.
Hóe moet het land bestuurd worden?
Toegegeven: het eerste hoofdstuk gaat meteen over onze democratische rechtsorde met de relatie burger-overheid en het versterken van de democratische instituties als pijlers. Maar het verbeteren van de rol van de Tweede Kamer is daarin gedegradeerd tot een bullet point. De visie op het landsbestuur beperkt zich tot clichés als 'de democratische rechtsorde is het fundament van onze samenleving' en de ambitie van de coalitiegenoten richt zich op 'het vertrouwen tussen burgers en overheid herstellen'. Of dat vooral gaat gebeuren door cadeautjes uit te delen (die de staatsschuld doen oplopen tot boven de EU-norm van 60%) of door daadwerkelijk op een andere manier politiek te bedrijven en te besturen, laat deze coalitie in het midden.
De visie, missie en ambitie als fundament en een heldere, overkoepelende strategie met bestuurlijke aanpak kun je in dit document slechts mondjesmaat bij elkaar sprokkelen. Vanzelfsprekend is zo'n coalitieakkoord een compromis, dat begrijpen wij ook. En natuurlijk zijn er achterbannen, kiezers en invloedrijke personen die betrokken moeten worden bij zo'n nieuwe overeenkomst. Daar horen pragmatisme, mitsen-en-marende zinnen of termen bij. Soms zelfs puur voor de bühne want een deel is alleen papieren werkelijkheid. In de vorige formatie ging veel onderhandeltijd op aan een passage over Israël. Niet dat het iets zou veranderen aan de situatie in het Midden-Oosten, maar zowel de ChristenUnie als D66 moesten het aan hun achterban kunnen verkopen. En zo is het natuurlijk ook. Een regeerakkoord is in die zin niets meer dan een plan. Een akkoord over een plan. De wereld verandert immers alweer, terwijl de inkt nog niet droog is. Bij Balkenende-IV kon het regeerakkoord vlot de prullenbak in door de financiële crisis. Rutte-I moest ineens tientallen miljarden extra bezuinigen. En de regeerperiode van Rutte-III werd overheerst door de toeslagenaffaire, de pandemie en de Groningse aardbevingen.
Plan of contract?
Kortom: een akkoord op hoofdlijnen, met een stevige visie, missie en strategie voor dit land. Dat was een goed idee geweest. Zeker wanneer die strategie ook over de bestuursstijl was gegaan. Maar dat komt in dit document allemaal niet lekker uit de verf. De grootste tegenstrijdigheid zit 'm eigenlijk al in het feit dat deze stap in de formatie als een soort contract wordt gezien. Wij zien dat het regeerakkoord te vaak gebruikt wordt als afspraak, in plaats van een plan. Iets dat we vanuit De Selectie ook regelmatig in het bedrijfsleven tegenkomen overigens. Iemand maakt een businessplan of projectplan, een ander zegt daarover 'we hadden toch afgesproken dat...'. Dat klopt niet. En dus zijn we terug bij het idee van Tjeenk Willink: maak een regeerakkoord op hoofdlijnen met aandacht voor een nieuwe bestuursstijl en een betere rolverdeling tussen kabinet en kamer. Dat was een goed idee geweest.
Ook vanuit een heldere visie je ambitie en doelen bepalen en dan een goede strategie opstellen? Wij helpen je graag: lees het hier!