Terug naar de tekentafel

Of participatie wel van de overheid is…

Wat de rechtsorde nodig heeft…

En het wantrouwen in de wetenschap…

Terug naar de tekentafel; wij allemaal! Een oproep is de subtitel van het boek Groter denken kleiner doen van Herman Tjeenk Willink. En dat is precies wat het is. De oud-politicus reflecteert op het huidige functioneren van de maatschappij – of eigenlijk van onze staat – en zet aan tot actie.

Eyeopeners genoeg

Het boek zet veel aan tot denken; te vaak om hier te benoemen. Eyeopeners genoeg. Zoals het verloren gaan van de erkenning, door de overheid, van burgers als ‘citoyen’ met wederzijdse rechten én plichten. Maar ook dingen waar ik het (deels) mee oneens ben. Wat mij betreft mogen uitvoerende overheidsinstanties zich wél zakelijker, doelgerichter en dienstverlenender opstellen en kan onafhankelijke journalistiek wel degelijk aan de markt overgelaten worden.

De staat die we willen zijn

Enthousiast word ik van het feit dat hij ons eigenlijk terug naar de tekentafel stuurt om opnieuw na te denken over wie wij, als staat, (willen) zijn. Wat onze visie en identiteit is en welke inrichting daarbij hoort. Ik kreeg spontaan zin om John Locke te herlezen. Of de gedachte-experimenten van John Rawls uit te voeren, waarbij je vanachter een ‘sluier van onwetendheid’ opnieuw nadenkt over thema’s als vrijheid en rechtvaardigheid.

Wat als we ons terugtrekken op ons erf?

Want dat is wat dit boek doet: vragen oproepen. Zo schrijft hij: ‘Wat is op Europees niveau nodig om de nationale democratische rechtsorde overeind te houden?’. Maar, denk ik dan, zijn we het dan niet aan onszelf verplicht de vraag te stellen: ‘Waarom het nodig is een nationale democratische rechtsorde overeind te houden? Kunnen we niet inzetten op een Europese democratische rechtsorde?’ En zou het niet zinnig zijn om scenario’s van de wereld te schetsen, als we ons – in de woorden van Tjeenk Willink – renationaliseren en ‘terugtrekken op ons erf’?

En de wetenschap?

Even terugbladerend, zie ik dat ik in de eerste hoofdstukken, die gaan over het politieke debat, er in de kantlijn bijschrijf: ‘Wat is de rol van de wetenschap?’ en ‘Verantwoordelijkheid wetenschap’. Gelukkig komt dat verderop in het boek uitgebreid aan de orde: de wetenschap moet het structurele debat blijven voeren over ‘hoe we het met elkaar doen’. Dan moet ik wel meteen denken aan het toenemende wantrouwen in wetenschap en de polarisering van het wetenschappelijke debat zoals Hidde Boersma en Rob Wijnberg beschrijven in Het wantrouwen tegen de wetenschap, wat kunnen we daar aan doen? en De wetenschap is geen mening en geen absolute waarheid. Maar wat is het dan wel?

Vertrouwen en loslaten

Wat blijft hangen is dat we moeten durven loslaten. Dat is niet hetzelfde als niets doen. Maar gaat over ruimte geven aan anderen. De term ‘loslaten’ komt niet vaak in het boek voor, maar ‘ruimte geven’ wel. Ruimte om positie te kiezen, ruimte om initiatieven te ontplooien, ruimte voor verscheidenheid, ruimte om verantwoordelijkheid te nemen, ruimte om zelf te denken. Durven loslaten en iets durven laten gebeuren. Wederzijds. Daarvoor is vertrouwen nodig en dat is een belangrijk element van het pleidooi van Tjeenk Willink. Hij schrijft: 'Wederzijdse afhankelijkheid vereist vertrouwen: vertrouwen dat de ander zijn eigen functie kent en competent is om die functie naar behoren uit te oefenen; vertrouwen in de bereidheid de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor de instandhouding van […] te aanvaarden met de daarbij behorende spelregels.

In alle bescheidenheid: met De Selectie kiezen we voor een koers die past bij de verandering die gaande is. Aan de basis van onze bedrijfsfilosofie ligt vertrouwen. En dat werkt door tot in alledaagse dingen. Ik krijg vooral zin om deel uit te maken van de verandering. En hoop en denk dat ik dat stiekem al aan het doen ben.

Is participatie wel van de overheid?

Nabrander: Tjeenk Willink schrijft: ‘Als de vertegenwoordigende democratie hapert, komt het op de maatschappelijk democratie, de burgersamenleving, aan’. Als dat zo is – en ik denk dat het zo is – waarom is het dan de vertegenwoordigende democratie die anno 2019 ‘participatie’ claimt alsof het voorbehouden is aan hen? Zomaar een gedachte om mee af te sluiten; benieuwd hoe jij dat ziet! Laat het me vooral weten...